Meursault, contre-enquête - Kamel Daoud

O tej powieści jest już głośno w świecie literackim. Autor kontynuuje historię opisaną przez Alberta Camus w "L'Etranger", historię Araba zabitego przez Mersault na plaży.
Byłam bardzo ciekawa jak pisarz poradzi sobie z trudnym wyzwaniem polemiki z Camus'em i muszę od razu powiedzieć, że jestem zawiedziona.
Narratorem jest brat zabitego Araba, który wydawałoby się, chce zwrócić oczy świata na obojętność z jaką została potraktowana ofiara morderstwa i przede wszystkim jej rodzina.
brat samotnik i równie wyobcowana ze społeczeństwa matka, nie mogąca pogodzić się ze śmiercią syna.

Już w pierwszych zdaniach pojawia się pewien zabieg literacki, który można lubić albo nie - bezpośredni zwrot do czytelnika. Jeśli chodzi o mnie, to niemiłosiernie mnie to denerwuje. Uważam, że odbiera to powieści jej rangę i odziera ją z pewnego rodzaju nietykalności jako dzieła literackiego. No cóż, autor postanowił zwracać się do mnie na "ty" i co więcej przez pół książki oskarżać mnie o brak refleksji, obojętność, wręcz rasizm w stosunku do całej ludności arabskiej. Nie dość, że ciężko przebrnąć przez 70 stron inwektyw, to nie bardzo odpowiada mi również język, którym posługuje się narrator. Co prawda już na początku tłumaczy on, że francuski nie jest jego językiem rodzimym i będzie wysławiał się tak jak potrafi, ale lektura przestaje być przez to wyzwaniem. Ciekawy jest w sumie wątek języka właśnie, który służy bohaterowi za narzędzie do poznania prawdy o Francuzie, który zabił jego brata. Jest on pewnym sposobem na zrozumienie śmierci bliskiego, w pewien sposób nadania mu sensu.

Druga część książki jest już nieco ciekawsza. Dowiadujemy się, więcej o samym bohaterze i jego matce. Rozwinięty zostaje wątek algierskiej wojny o niepodległość, która kończy się w roku 1962, kiedy to nasz bohater... zabija nieznajomego Francuza. Czy w ramach zemsty? Nie wydaje mi się. Popełnia on to morderstwo raczej po to, by poczuć się jak Mersault, zrozumieć jak to jest zabić bez powodu. Tu ważne jest też to, że w czasie wojny, nikt nie ścigałby Araba za zabicie Francuza. Wystarczyło, że wszystko stało się parę dni po wyzwoleniu i już wszczęte zostało dochodzenie. Bohater przyznaje się na policji do morderstwa, spędza trochę czasu w celi, tak jak i Mersault, ale zostaje z niej wypuszczony i niegdy nie ukarany za swój czyn (mimo, że bardzo procesu i kary pragnął).

Całość wydaje mi się dość ciekawa, jednak szaleńcze poszukiwanie powodów niezasłużonej śmierci, zrozumienia jak i co myślał Mersault zabijając przekłada się również na całość powieści. Jest ona nierówna, raz nudna, raz przesycona historiami z dzieciństwa stłamszonego przez wszystkich arabskiego chłopca. Doceniam również wysiłek K. Daoud, który zadbał nawet o to, żeby ilość znaków była taka sama co w książce Camus'a. Niestety, wydaje mi się, że nie poradził sobie z wyzwaniem. Co do przyzwania nagrody, jeśli się ktoś uprze, żeby przyznać ją właśnie temu autorowi.. będę w stanie to zrozumieć, jednak myślę, że nie odniesie ona dużego sukcesu na polskim rynku, bo jest chyba za bardzo hermetyczna jeśli chodzi o stosunki francusko-algierskie, nam jednak dosyć obce.

Naprawdę? Ale rozczarowanie, a byłam taka ciekawa tej książki. Być może samo wywołanie Camusa ustawia poprzeczkę zbyt wysoko... albo odwrotnie, zbyt wiele obiecuje czytelnikowi.

Moje odczucia po przeczytaniu książki K. Daouda są raczej pozytywne, choć trudno nie zauważyć jej mankamentów. Autor podjął sie trudnego wyzwania, jakim było zmierzenie się z klasykiem jakim jest Camus. Czy temu zadaniu sprostał to już inna kwestia.
Literaturę, która tak obficie korzysta z możliwości jakie daje intertekstualność, można lubić lub nie. Mi osobiście wiele radości daje możliwość wyszukiwania mniej lub bardziej ukrytych powiązań. Dla kogoś, kto tego nie lubi, książka Daouda, oparta na powiązaniach z "Obcym" może być zwyczajnie ciężka. Narracja pierwszoosobowa, parafrazy fragmentów Camus'a, nawiązania w przebiegu akcji to tylko niektóre zawarte w powieści smaczki. Nie zwróciłem aż takiej uwagi jak p. Antonina na oskarżycielski ton narratora względem czytelnika, wydaje mi się, że był on elementem większej gry narratora nadającego czytelnikowi/słuchaczowi opowieści bardzo skonkretyzowaną tożsamość ("jeune universitaire"). Mówienie na "ty" również mogło być denerwujące, choć nie było na tyle częste, bym jakoś szczególnie to odczuwał.
Daoud ciekawie przedstawił emocjonalność swego narratora/głównego bohatera, jego filozofię życiową, jego poszukiwanie prawdy lub raczej próbę ucieczki przed widmem śmierci. Trudno mi się jednak nie zgodzić z p. Antoniną, że książka jest nierówna, gdyż rozważania narratora na powyższe tematy momentami się ciągną (chęć dorównania ilością znaków "Obcemu"?). Zgodzę się, że jest to książka zawierająca dużo odniesień do mniej znanej nam kultury arabskiej, a przez to trudniejsza w odbiorze. Może jednak stanowić ciekawy przykład historii ukazanej z drugiej perspektywy - tego co inne i obce, historii raz napisanej (u Camus'a) a teraz zreinterpretowanej. Moim zdaniem warto się zagłębić w lekturę poświęconą poszukiwaniu tożsamości, będącą próbą zmierzenia się z legendą Camus'a. Jest to próba interesująca, lecz czy zasługuje na nagrodę Goncourtów... Nie jestem do końca przekonany.

Muszę przyznać, że miałam mieszane uczucia co do tej powieści, już przed jej przeczytaniem. Poniekąd wynikało to z usłyszanych już opinii innych, ich wrażeń z lektury. Sam pomysł wydawał mi się całkiem ciekawy. Jednak spodziewałam się całkiem przeciwstawnej ''contre-enquête'', wizji zdarzeń. Tymczasem opowieść Haroun'a to znów ten sam absurd życia, ale włożony w ramy jego własnej historii. Bohater, chcąc wyjść z absurdu rządzącego jego i jego matki życiem po śmierci brata, robi dokładnie to samo co Meursault, zabija. Jednak zabija Francuza, nie Araba. Śledztwo, które jest potem przeprowadzone odznacza się taką samą absurdalnością, co proces bohatera Camus, aczkolwiek nie przeprowadzają go Francuzi, a algierska muzułmańska policja. Haroun zostaje oskarżony nie za samo morderstwo, ale za swój bierny udział w rewolucji.
Tak więc, czy rzeczywiście autor chciał zmierzyć się z Camus? Nie wydaje mi się. Wychodząc od historii Meursault, Daoud pisze trochę jej ciąg dalszy, wręcz podkreśla wartość dzieła Camus. Myślę, że absurd zawarty w ''Obcym'' jest elementem, który Daoud uwypukla jeszcze bardziej.
Sama opowieść-wspomnienie to powrót do kraju zarówno sprzed i po rewolucji, obraz Algierii zaprezentowany z perspektywy ''arabskiej'', jednak napisanej w języku francuskim. Ten fakt rzeczywiście może nawiązywać do tego o czym pisze Tosia, ale ja widzę też inną stronę tego zabiegu. Kiedy przeglądałam wywiady z Daoud, jeden dziennikarz spytał się co oznacza dla niego absurd w Algierii dziś. Odpowiedział: ''Koran, który jest utworem narodowym.'' Być może to nieco tłumaczy dlaczego autor wybrał język francuski, pisząc swoją nową powieść.